Matenadaran to narodowy skarbiec manuskryptów Armenii i jedna z najważniejszych instytucji naukowo-kulturalnych tego kraju.

Jego pełna nazwa brzmi: Instytut Rękopisów im. Mesropa Masztoca. Znajduje się w centrum Erywania, na wzgórzu u stóp którego stoi monumentalny pomnik twórcy alfabetu ormiańskiego. W Matenadarze przechowywanych jest ponad 23 tysiące rękopisów oraz 500 tysięcy dokumentów archiwalnych – nie tylko w języku ormiańskim, ale też po grecku, arabsku, persku, hebrajsku, syryjsku, łacinie i starosłowiańsku. Najstarsze kodeksy pochodzą z V i VI wieku. Znajdują się tu kopie dzieł utraconych w oryginale, m.in. starożytnych greckich autorów. Matenadaran pełni funkcję muzeum, biblioteki, laboratorium konserwacji i instytutu badawczego w jednym. W jego zbiorach znajdują się iluminowane Ewangeliarze, traktaty filozoficzne, medyczne, astronomiczne i geograficzne. Niektóre manuskrypty mają oprawy inkrustowane srebrem, złotem i kamieniami szlachetnymi. Budynek główny wzniesiono w latach 50. XX wieku w monumentalnym stylu nawiązującym do ormiańskiej architektury średniowiecznej. Wnętrza emanują powagą i majestatem, a sale wystawowe przypominają świątynie wiedzy. Przed wejściem stoją posągi wybitnych uczonych i duchownych Armenii, w tym Ananiasza z Sziraku, Mojżesza z Chorenu i Grzegorza z Nareku. Matenadaran jest miejscem studiów dla uczonych z całego świata – jego zasoby są nieocenione dla historyków, teologów, lingwistów i filologów. Wśród skarbów znajduje się m.in. Ewangeliarz z Eczmiadzinu z VI wieku – jedno z najstarszych dzieł sztuki chrześcijańskiej. Biblioteka zawiera też mapy średniowieczne, alfabetyczne słowniki staroormiańskie i kroniki opisujące dzieje Kaukazu. Manuskrypty przetrwały burzliwe dzieje Armenii: trzęsienia ziemi, pożary, najazdy mongolskie, a nawet ludobójstwo. Wiele z nich trafiło do Matenadaranu z kościołów i klasztorów, gdzie były ukrywane i chronione przez wieki. Instytut dysponuje również specjalistycznym laboratorium do renowacji i digitalizacji rękopisów. Organizuje wystawy czasowe, wykłady, seminaria i warsztaty kaligrafii. Matenadaran to nie tylko skarbiec przeszłości, ale i pomost ku przyszłości – miejsce dialogu między epokami, językami i religiami. Dla Ormian jest symbolem trwania tożsamości narodowej opartej na piśmie, wiedzy i wierze. Instytut był również schronieniem dla książek i dokumentów w czasach zagrożeń – stał się „twierdzą ducha”. Jego fasada ozdobiona jest cytatami z ormiańskich autorów i inskrypcjami w alfabecie Mesropa Masztoca. Wizyta w Matenadarze to nie tylko lekcja historii – to przeżycie mistyczne, dotknięcie wielowiekowego dziedzictwa cywilizacji.