Ganeśa, znany również jako Ganapati lub Winajaka, to jedno z najbardziej czczonych bóstw w hinduizmie. Przedstawiany jest z głową słonia i ciałem człowieka, co czyni go niezwykle rozpoznawalnym. Jest synem Śiwy i Parwati,

a jego narodziny otaczają liczne mity. W jednej z wersji Parwati stworzyła go z pasty sandałowej, by strzegł jej komnaty. Gdy Śiwa wrócił i zobaczył nieznajomego strażnika, w gniewie odciął mu głowę. Parwati, pogrążona w rozpaczy, zażądała przywrócenia życia synowi, więc Śiwa przyszył mu głowę słonia.

Ganeśa jest uważany za boga mądrości, wiedzy, dobrobytu i usuwania przeszkód. Z tego powodu hindusi wzywają go przed rozpoczęciem każdego ważnego przedsięwzięcia – od ceremonii po podróże czy egzaminy. Jego wizerunki często zdobią domy, szkoły i sklepy. W jednej z rąk trzyma modlitewne słodycze (laddu), w innej – siekierę, a jego pojazdem jest mała mysz, symbolizująca skromność i zdolność dotarcia wszędzie.

Jego duży brzuch symbolizuje zdolność do przyjmowania zarówno dobra, jak i zła. Ułamany kieł, który często trzyma w dłoni, ma symboliczne znaczenie – wskazuje na ofiarę i imperfekcyjność jako drogę do doskonałości duchowej. Uważa się również, że Ganeśa był autorem spisującym Mahabharatę, gdy dyktował ją mędrzec Wjasa. Mimo licznych ról, Ganeśa zawsze pozostaje bliski ludziom, przedstawiany jako wesoły i pogodny.

W Indiach organizuje się wielkie festiwale ku jego czci, zwłaszcza Ganesh Chaturthi, trwający 10 dni. Posągi Ganeśy są wówczas wykonywane z gliny, dekorowane i zanurzane w wodzie jako symbol cyklu życia i odrodzenia. Ganeśa jest popularny także poza Indiami – w Nepalu, na Sri Lance, w Tajlandii, Indonezji i wśród hinduistycznej diaspory na całym świecie. Jego kult przeniknął nawet do buddyzmu i dżinizmu.

Jest uważany za strażnika drzwi duchowej wiedzy. Jego obecność symbolizuje równowagę między materialnym a duchowym światem. Każdy element jego ciała jest pełen symboliki: wielkie uszy – gotowość do słuchania, małe oczy – koncentracja, długi pień – zdolność do adaptacji. Jego figura, choć masywna, promieniuje łagodnością i spokojem. Ganeśa przypomina, że duchowe życie nie musi być surowe – można w nim odnaleźć radość.

Jego kult ewoluował na przestrzeni wieków, ale jego przesłanie pozostaje uniwersalne: pokonywanie przeszkód, szukanie mądrości i cieszenie się życiem. W sztuce często przedstawiany jest tańczący, piszący, lub otoczony przez dzieci i zwierzęta. Zyskał szczególne miejsce także w nowoczesnej popkulturze, pojawiając się w literaturze, komiksach i dekoracjach. Jest również ulubionym bóstwem wśród artystów, którzy widzą w nim patrona kreatywności. Jako „Pan Początków” Ganeśa towarzyszy wiernym od urodzin po ostatnie rytuały życia, niosąc błogosławieństwo harmonii i mądrości.