Abu Simbel to zespół dwóch monumentalnych świątyń skalnych położonych w Nubii, w południowym Egipcie, w pobliżu granicy z Sudanem.

Kompleks został wykuty w skale za panowania faraona Ramzesa II w XIII wieku p.n.e., około 1264–1244 r. p.n.e. Świątynia główna poświęcona jest Ramzesowi II oraz bogom Amona, Re-Horachtego i Ptaha. Fasada głównej świątyni ma 33 metry wysokości i ozdobiona jest czterema kolosalnymi posągami Ramzesa II, każdy o wysokości około 20 metrów. Wnętrze prowadzi do sali hypostylowej z kolumnami przedstawiającymi faraona jako boga Ozyrysa. Druga, mniejsza świątynia poświęcona jest bogini Hathor i królowej Nefertari, małżonce Ramzesa II.

Świątynie w Abu Simbel służyły celom religijnym i propagandowym, mając demonstrować potęgę Egiptu wobec ludów Nubii. Szczególną cechą kompleksu jest zjawisko słonecznego wyrównania: dwa razy w roku promienie słońca oświetlają posągi bogów w najgłębszej komnacie. Po wybudowaniu zapory Asuańskiej w latach 60. XX wieku kompleksowi groziło całkowite zatopienie przez wody jeziora Nasera. W związku z tym UNESCO zainicjowało bezprecedensową kampanię międzynarodową ratowania świątyń. W latach 1964–1968 przeprowadzono spektakularną operację przeniesienia obu świątyń na wyżej położone miejsce, około 65 metrów wyżej i 200 metrów dalej od pierwotnej lokalizacji.

W akcję zaangażowały się liczne państwa, w tym Polska, której wkład uznawany jest za jeden z najistotniejszych. Prof. Kazimierz Michałowski, wybitny egiptolog i twórca polskiej szkoły archeologii śródziemnomorskiej, odegrał kluczową rolę w pracach UNESCO. Michałowski był członkiem Komitetu Ekspertów UNESCO i współdecydował o wyborze metod ratowania świątyń. Polska misja archeologiczna, działająca pod jego kierunkiem, prowadziła dokumentację, badania porównawcze oraz konsultacje inżynieryjne przy relokacji Abu Simbel. Wkład ten umocnił pozycję Polski w światowej egiptologii i otworzył drogę do kolejnych misji w Aleksandrii, Edfu i Faras.

Polscy naukowcy uczestniczyli w opracowywaniu dokumentacji konserwatorskiej oraz analizie reliktów narażonych na zniszczenie. Zasługi Michałowskiego zostały docenione przez UNESCO oraz władze Egiptu, a jego nazwisko stało się rozpoznawalne w międzynarodowym środowisku naukowym. Operacja przeniesienia Abu Simbel była przełomem w dziejach ochrony dziedzictwa kulturowego. Prace wymagały przecięcia świątyń na ponad 1000 bloków, które następnie złożono w nowym miejscu z zachowaniem precyzji co do milimetra. Zachowano również oryginalną orientację świątyni względem wschodu słońca, co pozwoliło utrzymać zjawisko iluminacji komnaty w dniach 22 lutego i 22 października.

Dzięki tej akcji Abu Simbel uniknęło zalania i zachowało integralność historyczną i artystyczną. Przeniesienie świątyń uznawane jest za jedno z największych osiągnięć międzynarodowej współpracy w zakresie ochrony dziedzictwa. Zespół świątyń został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1979 roku. Abu Simbel jest dziś jedną z najczęściej odwiedzanych atrakcji Egiptu, przyciągającą turystów z całego świata. Wnętrza świątyń zachowały liczne malowidła ścienne, reliefy oraz inskrypcje upamiętniające zwycięstwa Ramzesa II, zwłaszcza bitwę pod Kadesz. Kompleks pozostaje unikatowym przykładem monumentalnej architektury skalnej Nowego Państwa.

Współcześnie Abu Simbel pełni funkcję zarówno zabytku, jak i symbolu udanej ochrony dziedzictwa ludzkości. Polska tradycja badań egiptologicznych kontynuowana jest m.in. przez Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW. Dziedzictwo prof. Michałowskiego trwa w kolejnych pokoleniach naukowców, których wkład w badania Egiptu jest wysoko ceniony. Abu Simbel to nie tylko zabytek – to także przykład, jak w obliczu zagrożenia cywilizacje potrafią zjednoczyć siły dla ratowania wspólnej przeszłości.