Sezam (Sesamum indicum L.) – roślina oleista z rodziny połapkowatych (Pedaliaceae), znana i uprawiana przez człowieka od ponad 4 tysięcy lat. Pochodzi prawdopodobnie z obszaru subkontynentu

indyjskiego lub Afryki Wschodniej,

skąd rozprzestrzeniła się do Mezopotamii, Egiptu i Chin. Najstarsze wzmianki o sezamie pochodzą z czasów Sumerów i Babilończyków, którzy wykorzystywali go do produkcji oleju i jako ofiarę rytualną. W starożytnym Egipcie olej sezamowy był ceniony w medycynie i kosmetyce – uważano go za eliksir młodości.

Grecy i Rzymianie znali sezam jako przyprawę i składnik past oraz wypieków, a Pliniusz Starszy wspominał o jego właściwościach odżywczych. W Indiach sezam odgrywał ważną rolę w rytuałach hinduistycznych – ziarenka sezamu były symbolem nieśmiertelności i oczyszczenia. Roślina ta trafiła na Bliski Wschód, gdzie stała się podstawą wielu tradycyjnych dań, takich jak tahini czy chałwa. Sezam był również obecny w chińskiej medycynie ludowej, jako środek wzmacniający organizm.

Botanicznie sezam jest rośliną jednoroczną, dorastającą do 1–1,5 metra wysokości, o różowawych lub białych kwiatach i charakterystycznych torebkach zawierających liczne drobne nasiona. Roślina jest wyjątkowo odporna na suszę, co czyni ją idealną uprawą w suchych i gorących klimatach Afryki, Azji oraz Ameryki Łacińskiej. Główne kraje produkujące sezam to dziś Indie, Sudan, Nigeria, Mjanma i Chiny.

Nasiona sezamu występują w różnych kolorach – od białych i złotych, po czerwone i czarne – a ich smak i zastosowanie kulinarne mogą się różnić. Są bogatym źródłem tłuszczów nienasyconych, białka, wapnia, żelaza, magnezu i witaminy E. Olej sezamowy, tłoczony na zimno, uchodzi za jeden z najzdrowszych tłuszczów roślinnych, stosowany zarówno w kuchni, jak i w kosmetyce naturalnej. Z sezamu produkuje się także pasty, batony, mąkę i przyprawy, a jego pestki wykorzystywane są do wypieku chleba, ciastek i sushi.

Współcześnie sezam zdobywa na nowo popularność jako superfood i składnik diety roślinnej. Jest jednak także jednym z silniejszych alergenów pokarmowych, dlatego jego obecność w żywności musi być dokładnie oznaczana. W wielu kulturach sezam nadal ma znaczenie symboliczne – w Indiach i Nepalu palone ziarenka ofiarowuje się zmarłym, jako pokarm dla dusz. Wyrażenie „sezamie, otwórz się” w baśni „Ali Baba i czterdziestu rozbójników” z „Księgi tysiąca i jednej nocy” miało symbolizować dostęp do skarbów – nawiązując być może do wartości tego ziarna w starożytnym świecie.

Sezam ma w Turcji długą tradycję kulinarną i symboliczną – od wieków wykorzystywany jest w produkcji tahini, chałwy i wypieków, takich jak simit. Tradycyjnie sezam suszy się na polach w snopkach, a zbiory odbywają się jesienią. Sezam stanowi też element dziedzictwa rolniczego regionów takich jak Şanlıurfa, Mersin czy Antalya.