Gejsze (jap. 芸者 lub 芸妓 – geigi) to tradycyjne japońskie artystki, specjalizujące się w sztuce gościnności, muzyki, tańca oraz konwersacji.

Termin „gejsza” oznacza dosłownie „osoba od sztuki” (gei – sztuka, sha – osoba). Gejsze wywodzą się z XVIII-wiecznego Kioto i Edo, gdzie zaczęły przejmować rolę wcześniej zdominowaną przez tancerzy i artystów męskich. Ich zadaniem nie było uwodzenie, lecz umiejętność stworzenia wyrafinowanej atmosfery przyjęcia poprzez taniec, muzykę, śpiew i błyskotliwą konwersację.

Gejsze najczęściej występują w tradycyjnych domach herbacianych (ochaya) w dzielnicach zwanych hanamachi, dosłownie „dzielnicami kwiatów”. Szkolenie gejszy rozpoczyna się już w wieku nastoletnim i obejmuje wiele lat praktyki. Kandydatka na gejszę początkowo zostaje shikomi – uczennicą wykonującą codzienne obowiązki i obserwującą starsze koleżanki. Następnie awansuje do roli maiko – uczennicy-gejszy, która publicznie występuje, ale jeszcze się uczy.

Maiko charakteryzują się kolorowymi kimonami, bardzo długimi rękawami, ozdobnymi fryzurami i bogatymi dodatkami. W przeciwieństwie do gejsz, noszą okobo – wysokie drewniane sandały i bardziej krzykliwe makijaże. Pełnoprawna gejsza to kobieta o stonowanym wyglądzie – klasyczne, jednolite kimono, niskie fryzury, bielone twarze i subtelna elegancja. Makijaż gejszy zmienia się z wiekiem i doświadczeniem – młodsze maiko noszą pełną biel z czerwonymi akcentami, starsze gejsze preferują naturalność.

Najbardziej znane dzielnice gejsz to Gion w Kioto, Kanazawa i Asakusa w Tokio. Ich obecność na ulicy jest rzadkością – nie spacerują, lecz udają się na konkretne zlecenia. Wbrew popularnym mitom gejsze nie są osobami świadczącymi usługi seksualne – ich prestiż wynika z opanowania japońskiej estetyki, rytuału i sztuki scenicznej.

Gejsze są mistrzyniami gry na tradycyjnych instrumentach, takich jak shamisen, bęben tsuzumi, flet shakuhachi czy instrumenty perkusyjne. Posiadają również rozległą wiedzę o historii literatury, kaligrafii i ceremonii herbacianej. Jednym z ważnych elementów ich występu jest taniec buyō, pełen symbolicznych gestów i ukłonów. Każde spotkanie z gejszą ma określony rytuał: przywitanie, rozmowa, występ i gra towarzyska, często zakrapiana sake.

Koszt wieczoru z gejszą może sięgać setek tysięcy jenów – dlatego wiele osób korzysta z uproszczonych form spotkań, takich jak ochaya asobi dla turystów. Współczesna gejsza często zna języki obce, podróżuje i występuje również za granicą, promując kulturę Japonii. Liczba aktywnych gejsz dramatycznie spadła po II wojnie światowej, ale dziś obserwuje się ich powrót w formie bardziej dostępnej i edukacyjnej.

Gejsze działają często w systemie mentorstwa – starsze onee-san szkolą młodsze, a całe życie artystki związane jest z jej domem gejsz (okiya). Okiya zapewnia zakwaterowanie, kimonami, szkolenie i promocję, ale w zamian gejsza odprowadza część swoich dochodów do właścicielki. Niektóre gejsze pozostają w zawodzie przez dziesięciolecia, inne porzucają karierę po wyjściu za mąż, co dawniej było równoznaczne z zakończeniem kariery.

Podczas oficjalnych wydarzeń, takich jak Miyako Odori w Kioto, można podziwiać występy dziesiątek gejsz i maiko na scenie – wydarzenia te cieszą się ogromną popularnością wśród Japończyków i turystów. Styl życia gejszy bywa również przedstawiany w literaturze i filmie – najbardziej znanym przykładem jest „Wyznania gejszy”, choć gejsze same często krytykują ten obraz jako zafałszowany.

Obecność gejsz w dzisiejszej Japonii to nie tylko przetrwała tradycja – to także świadectwo siły kobiecego rzemiosła, sztuki i wyrafinowania. Spotkanie z gejszą to nie pokaz – to żywe doświadczenie kultury, czasu i estetyki, przekazywanej z pokolenia na pokolenie.